حضرت معصومه سلام الله علیها چشم و چراغ مردم قم‏

 فاطمه معصومه سلام الله علیها کیست؟اول ذیقعده سال 173 هجری قمری بود(25 سال از تولد حضرت امام رضا علیه السلام)، که نکو گوهری دیگر از نسل رسول الله صلی الله و علیه و آله و بانویی نمونه و دختری زینب گونه از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام و نجمه خاتون سلام الله و علیها به دنیا آمد.
تنها ده سال داشت که پدر بزرگوارش را از دست داد و یتیم شد. از آن پس تحت مراقبت برادرش امام رضا علیه السلام قرار گرفت. با آغاز خلافت مأمون این خلیفه مکار عبّاسى، او نیز همانند اسلاف غدّارش براى مقابله بانفوذ روبه گسترش تعالیم امامان معصوم و اهل بیت(ع) عصمت و طهارت بر دل هاى مشتاقان و جلوگیرى از انسجام سیاسی شیعیان حضرت علی(ع) به ترفندى دیگر متوسّل شده و امام رضا(ع) را به پایتخت خود «مرو» دعوت نمود. امام با اکراه این دعوت را پذیرفتند و بدون این که کسى از بستگان و اهل بیت(ع) خود را همراه ببرند به سوى «مرو» حرکت نمودند. حضرت فاطمه معصومه(ع)در سال 201 هـ ق، یک سال پس از ورود امام رضا(ع) به مرو، با چهار تن از برادران و گروهى از برادرزادگان به سوى خراسان حرکت نمودند

 و چون این کاروان کوچک به حوالی ساوه رسید عدّه اى از دشمنان اهل بیت(ع) به دستور مأمون عبّاسى راه را بر آنان بستند و در یک درگیرى نابرابر همه برادران و تقریباً اکثر مردان همراه کاروان را که حدود 23 نفر بودند به شهادت رساندند. حضرت معصومه(س) از شدّت رنج و تأثّر روحی بیمار گردید و بنا بر قولی حضرت را مسموم کردند .
از همراهان خود پرسید؛ مسافت این جا تا قم چقدر است. پاسخ را گفتند. در این هنگام به یاد خبرى از پدرش افتاد. لذا فرمود: مرا به قم ببرید که از پدر بزرگوارم بارها می شنیدم که قم مرکز شیعیان ماست. بدین ترتیب باقیمانده افراد کاروان به جاى رفتن به «مرو» به جانب قم تغییر مسیر داده و در 23 ربیع الاوّل سال 201 هـ ق وارد قم شدند.
مردم، به استقبال آن حضرت آمدند و پروانه وار و مشتاقانه ایشان را در میان گرفتند. در پیشاپیش آنان شخصیت برجسته شهر، موسى بن خزرج اشعرى حرکت نمود و افسار شتر آن حضرت را به دست گرفته و افتخار می کرد تا آنکه به درخواست او، حضرت در منزلش اقامت نمود.
بیمارى حضرت که از غم هجران برادر و شهادت و مظلومیت دیگر برادران و همراهان و یا سمّى که به ایشان داده شده است، هفده روز ادامه یافت و ایشان بهتر از هرکس به حال خود و کوتاهى عمرش آگاه بود، روزهاى آخر عمر را به عبادت و راز و نیاز با معبود یگانه مشغول بود .
سرانجام در روز دهم ربیع الثانى و «بنا بر قولى دوازدهم ربیع الثانى» سال ٢٠١ هجرى پیش از آن که دیدگان مبارکش به دیدار برادر روشن شود، در دیار غربت و با اندوه فراوان در سن 28 سالگی دیده از جهان فروبست و شیعیان را در ماتم خود به سوگ نشاند .

ب‌) حضرت معصومه سلام الله علیها از چه مقامات معنوییبرخوردار بودند؟

شمّه ای از فضائل و مناقب آن حضرت از این قرارند :
1- شرافت خانوادگی :

یکی از عالیترین فضائل آن حضرت انتساب ایشان به بیت وحی و رسالت و امامت است. او " بنت رسول الله(ص)" و " بنت ولیّ الله" و " اخت ولیّ الله" و " عمّه ولیّ الله" است و این امر خود سرچشمه سایر فضائل و کمالات معنوی و روحانی آن بزرگوار می باشد که زندگی در جوار امامان معصومی همچون " موسی بن جعفر" و" علی بن موسی الرّضا" (ع) و بهره مند بودن از تعالیم عالیه آن رهبران راه نور و سعادت ، خود عامل اساسی در تعالی روح و تکامل درجات علمی و عملی آن حضرت بوده است. بنابراین می توان آن حضرت را الگو و نموداری از فضائل اهل بیت (ع) دانست.

2- عبادت آن حضرت :

هدف از خلقت انسان چیزی جز عبادت و بندگی خداوند متعال نیست:
وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاِنْسَ اِلّا لِیَعْبُدُونِ
جن و انس را بیا فریدیم جز برای این که عبادتم کنند.(و از این طریق تکامل یافته و به من نزدیک شوند)
آنان که به این هدف پی بردند در راه رسیدن به عالیترین مرتبه آن که حصول یقین و اطمینان و نفس مطمئنّه شدن است، سر از پا نمی شناسند و بهترین ساعات زندگی خود را زمان عبادت و راز و نیاز به درگاه ذات بی نیاز می دانند و در خلوت شب سر بر آستان دوست می نهند و راز دل با محبوب خویش می گویند و عاشقانه با او به گفتگو می نشینند و به این آرزو زنده اند که در حال نماز و راز و نیاز به ملاقات حق بشتابند و مخاطب حضرتش قرار گیرند که :
یا اَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ ارْجِعی اِلی رَبِّکِ راضِیَه مَرْضِیَّه
سوره مبارکه فجر , آیه 28- 27
ای روح آرامش یافته به سوی پروردگارت برگرد در حالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است".
یکی از عالیترین نمونه های عبادت و بندگی خدا از خاندان ولایت و امامت ، کریمه اهل بیت فاطمه معصومه (ع) است. او که عبادت و شب زنده داری هفده روزه اش در واپسین روزهای عمر شریفش ، گوشه ای از یک عمر عبودیّت و خضوع و خشوع آن زاده عبد صالح خدا در برابر ذات پاک الهی است و این بیت النّورو معبد و محراب به یادگار مانده آن صفّیه الله است که- از برکات راز و نیازهای شبانه آن بضعه موسی (ع) - تا دامنه قیامت هدایتگر و الهام بخش بندگان عاشق عبادت و ولایت می باشد و چه خوش سروده اند اهل ذوق که:
این جایگاه که آنقدر منوّر استاین سجده گاه دختر موسی بن جعفر است
بر سر در آن مکان مقدّس این دو بیت به چشم می خورد که:
شده بنیاد این کاخ منوّر به پاس دختر موسی بن جعفر
عبادتگاه معصومه است اینجا * کز اینجا قم شرافت یافت دیگر

3- عالمه و محدّثه اهلبیت (ع):

در فرهنگ اسلامی محدّثان راستین همواره از حرمت و منزلت ویژه ای برخوردار بوده اند ؛ محدّثان و راویان در حفظ و حراست از گنجینه های معارف و ارزش های دینی و ذخایر گرانمایه مکتب تشیّع و رشد و تعالی فرهنگ غنی اسلامی نقش اوّل را داشته اند و حامل ودایع و امانت های گرانقدر الهی و رازدار اسرار آل رسول بوده اند یکی از والاترین عناوینی که نشان دهنده بلندی مرتبه علم و آشنایی کریمه اهل بیت (ع) با معارف بلند اسلام و مکتب حیاتبخش تشیّع است ؛ محدّثه بودن آن حضرت می باشد که بزرگان علم حدیث احادیث و روایات رسیده از آن حضرت را در کتابهای خود نقل نموده اند ، روایاتی که به خاطر داشتن مضمونی ولایی خود شاهد صدقی بر ولایت محوری بودن آن محدّثه آل طه و عالمه آل محمد(ص) می باشند که در جای خود این روایات ذکر خواهند شد.

4- اومعصومه است :

گرچه مقام عصمت از گناه و مصون بودن از لغزشها " در عین قدرت برخط" مقامی است خاص انبیاء عظام و اوصیاء آنان به ویژه چهارده معصوم پاک (ع) ؛ ولی بودند کسانی که به دلیل طاعت و بندگی مخلصانه پروردگار و اطاعت و پیروی کامل از رهروان راه پاکی و وارستگی به درجه ای از تقوی و طهارت روحی رسیدند که از معاصی و رذایل اخلاقی دور مانده و دامن روح و جان خویش را از ناپاکی ها زدودند .فاطمه معصومه (ع) که خود پرورش یافته مکتب ائمّه طاهرین (ع) و یادگار صاحبان آیه تطهیر است ، نمونه عالیی از طهارت و پاکی است به گونه ای که خاصّ و عام او را بعنوان معصومه شناخته اند تا بدانجا که بعضی از بزرگانایشان را فردی برخوردار از طهارت ذاتی و تالی تلو معصومین (ع) دانسته و حضرت رضا (ع) به ایشان لقب معصومه داده و فرمود:
مَنْ زارَ الْمَعْصُومَةَ بِقُمْ کَمَنْ زارَنی
کسی که " فاطمه معصومه" را در قم زیارت کند مثل آن است که مرا زیارت کرده باشد.
و در یکی از فرازهای زیارت غیر مشهوره حضرت آمده است:
السَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الطّاهِرَةُ الحَمیدَةُ الْبَرَّةُ الرَّشیدَةُ التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ
سلام بر تو ای بانوی پاک و ستایش شده ، نیکوکردار و هدایت شده ، پرهیزگارِ وارسته".

5- کریمه اهل بیت (ع):

انسان در اثر عبادت و بندگی خداوند متعال می تواند به جایی برسد که مظهر اراده حق و واسطه فیض الهی گردد ؛ این ثمره عبودیّت و اطاعت کامل از ذات اقدس الهی است چنانچه خود درحدیث قدسی می فرماید :
یَابْنَ آدَمَ اَنَا اَقُولُ‌ لِلشَّیْءِ کُنْ فَیَکُونُ ، اَطِعْنی فیما اَمَرْتُکَ اَجْعَلُکَ تَقُولُ لِلشَّیْءِکُنْ فَیَکُون
فرزند آدم ... مرا اطاعت کن تا تو را چنان نمایم که ( به عنایت من ) هر آنچه را اراده کنی همان شود"..
مستدرک الوسائل , ج 2 , ص 298 .
امام صادق (ع) هم می فرماید :
اَلْعُبُودِیَّةَ جَوْهَرَةُ کُنْهُهَا الرُّبُوبِیَّةُ.
بندگی خداوند گوهری است که نهایت و باطن آن فرمانروایی بر موجودات است.
مصباح الشریعه , باب 100.
اولیاء خداوند متعال که در راه بندگی و اطاعت گوی سبقت را از دیگران ربوده و این راه را خالصانه پیموده اند هم در زندگی پر برکت خویش و هم بعد از آن ، منشأ کرامات و عنایاتی بوده اند که آثار یک عمر اخلاص و وارستگی آنهاست. و از دیر زمان آستان قدس فاطمی منشأ هزاران کرامت و عنایت ربّانی بوده است و چه قلب های ناامیدی که سرشار از امید به فضل و کرم الهی و چه دست های تهی که سرشار از رحمت ربوبی و چه انسانهای بریده از همه جا و نا امید از همه کس که با دلی شاد و روحی پیوسته به ابدیت از درگاه پر فیض و کرم این کریمه اهل بیت (ع) برگشته و برای خود زندگیی بر اساس ایمانی مستحکم به ولای اولیاء حق، بنا نهادند . این ها همه ، نشانه بزرگی و عظمت روح آن بنده شایسته و پیوسته به منبع فیض و کرم بی پایان خدای فیّاض و کریم است .

6- مقام شفاعت آن حضرت :

شکّی نیست که داشتن حقّ شفاعت و رسیدن به این مقام عظیم ، شایستگی لازم را می طلبد چرا که خداوند شفاعت کسانی را می پذیرد که مأذون و مجاز از طرف او باشند:
یَوْمَئِذٍ لاتَنْفَعُ الشِّفاعَهُ الّا مَنْ اَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ
روز قیامت شفاعت کسی فایده نبخشد جز آن که خدا اجازه شفاعتش داده باشد.
طه , آیه 109 .
و این اذن به کسانی داده می شود که به مرتبه عالی از قرب الهی و بندگی خالصانه پروردگار رسیده باشند که در رأس آنها انبیاء و ائمّه معصومین (ع) هستند و بعد از آنها این بندگان خالص حق و اولیاء مقرّب درگاه خدایند که هر کدام در حدّ مقام و درجه معنوی خویش حق شفاعت دارند " از علماء و شهداء و فرزندان شایسته امامان معصوم (ع) ". از جمله کسانی که به شفیعه بودنش در روایات و آثار دینی تصریح شده است ، فاطمه معصومه (ع) است : امام صادق (ع) می فرماید:
تَدْخُلُ بِشَفاعَتِها شیعَتِیَ الْجَنَّهَ بِاَجْمَعِهِم
به شفاعت او ( فاطمه معصومه ) همه شیعیانم وارد بهشت خواهند شد.
سفینه البحار , ج 2, ص376 .
و در زیارت آن حضرت به" دستور امام معصوم (ع) " گفته می شود که :
یا فاطِمَهُ اشفَعی لی فی الْجَنَّهِِ
ای فاطمه معصومه! برای من نزد خدا درباره بهشت شفاعت کن".
این خود نشان دهنده شأن و مقام بسیار عظیم آن شفیعه روز جزا است چنانچه در فراز دیگری از زیارت مخصوص آمده است که:
فَاِنَّ لَکِ عِنْدَ اللهِ‌ شَأْنا ً مِنَ الشَّأْنِ
یعنی : این که ما از تو طلب شفاعت می نماییم به خاطر این است که تو در محضر الهی شأن و منزلت وصف ناپذیر داری ، که بر خاک نشینان این عالم قابل تصوّر نیست و تنها خدا و پیامبر و اوصیاء طاهرینش بر آن واقفند.
ج) چه روایاتی در شان و منزلت حضرت معصومه سلام الله علیها از طرف معصومین علیهم السلام صادر شده است؟
امام صادق علیه السلام:
1- ان للّه حرماً و هو مکه ألا انَّ لرسول اللّه حرماً و هو المدینة ألا وان لامیرالمؤمنین علیه السلام حرماً و هو الکوفه الا و انَّ قم الکوفة الصغیرة ألا ان للجنة ثمانیه ابواب ثلاثه منها الی قم تقبض فیها امراة من ولدی اسمها فاطمه بنت موسی علیهاالسلام و تدخل بشفاعتها شیعتی الجنة با جمعهم
خداوند حرمی دارد که مکه‌است پیامبر حرمی دارد و آن مدینه‌است و حضرت علی حرمی دارد و آن کوفه‌است و قم کوفه کوچک است که از ۸ درب بهشت سه درب آن به قم باز می‌شود - زنی از فرزندان من در قم از دنیا می‌رود که اسمش فاطمه دختر موسی است و به شفاعت او همه شیعیان من وارد بهشت می‌شوند.
2- الّا انَّ حرمی و حرم ولدی بعدی قم
آگاه باشید که حرم من و حرم فرزندان بعد از من قم است.
بحار ج ٦٠ صفحه ٢١٦
3- من زارها عارفاً بحقّها فله الجنة
کسى که آل حضرت را زیارت کند در حالى که آگاه و متوجه شأن و منزلت او باشد به بهشت مى رود.
بحار ج ٤٨ صفحه ٣٠٧
4- اِنَّ لِلّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ، وَ لِرَسُولِهِ وَ هُوَ المَدینَةُ، وَ لِاَمیرِالمُؤمِنین حَرَماً وَ هُوَ الکُوفَةُ، وَ لَنا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدفَنُ فیها اِمرَأةُ مِن وُلدى تُسَمّى فاطِمَةُ، مَن زارَها وَجَبَت الجَنَّةُ.
«خدا داراى حرمى است که آن مکّه است، و پیامبرش هم حرمى دارد که مدینه است، و امیرمؤمنین هم حرمى دارد که کوفه است. و ما هم داراى حرمى هستیم که قم است و به زودى بانویى از فرزند من آن جا دفن مى شود که نامش فاطمه است. هرکسى او را زیارت کند بهشت بر او واجب مى شود.(امام صادق(ع) هنگامى این جمله را فرمودند که هنوز مادر امام موسى بن جعفر(ع) به او باردار نشده بود.)
یحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏48، ص: 317 ؛ و نورى الطبرسى، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 11، ص 34، ح 12، مؤسسۀ آل البیت(ع) لاحیاء التراث، قم. و تاریخ قم،
5- تقبض فیها امراةٌ من ولدی اسمها فاطمة بنت موسی و تدخل بشفاعتها شیعتی الجنة باجمعهم.
در شهر قم بانویی از ذریه من دفن می شود نام او فاطمه است دختر موسی علیه السلام که به شفاعت او دوستان ما همگی وارد بهشت می شوند.
بحار الانوار ج 60 ص 228
6- ان زیارتها تعدل الجنة.
زیارت او معادل بهشت است.
بحار الانوار ج 102 ص 267 ؛ ترجمه تاریخ قم چاپ ایران سال 1353 ص 215
7- ستدفن فیها امرةٌ مناولادی سمی فاطمة فمن زارها و جبت له الجنة.
در قم بانویی از اولاد من دفن می شود که نام او فاطمه است هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب است.
بحارالانوار ج 60 ص 216 ؛ بحالانوار ج 48 ص 317
تحقیقی پیرامون این روایت:
1ـ مستدرک الوسائل ـ‌المیرزا النوری ج 1 ص 368 ب 74 ح 12196
الحسن بن محمد بن الحسن القمی فی تاریخ قم: روی عدة من أهل الری، أنهم دخلوا علی أبی عبدالله علیه السلام و قالوا: نحن من أهل الری، فقال علیه السلام:
مرحبا بإخوانا من أهل قم، فقالوا : نحن من أهل الری، فأعد علیه السلام الکلام، قالوا ذلک مرارا، و أجابهم بمثل ما أجاب به أولا، فقال: إن لله حرماً و هو مکة: و إن للرسول (صلی الله علیه و آله و سلم) حرماً و هو المدینة، و إن لامیرالمؤمنین علیه السلام حرماً و هو الکوفة، و إن لنا حرماً و هو بلدة‌ قم، و ستدفن فیها امرأة من أولادی تسمی فاطمة، فمن زارها وجبت له الجنة. قال الراوی: و کان هذا الکلام منه علیه السلام قبل أن یولد الکاظم علیه السلام.
2ـ بحارالأنوار جلد 57 ص 216 ح 41، و 99/267 ح 5 ب 1:
وروی (تاریخ قم للحسن بن محمد القمی) عن عدة من أهل الری أنهم دخلوا علی أبی عبدالله علیه السلام و قالو نحن من أهل الری فقال مرحباً بإخواننا من أهل قم، فقالوا نحن من أهل الری فأعاد الکلام، قالوا ذلک مراراً و أجابهم بمثل ما أجاب به أولاً فقال إن لله حرماً و هو مکة: و إن للرسول حرماً و هو المدینة، و إن لامیرالمؤمنین علیه السلام حرماً‌ و الکوفة، و إن لنا حرماً و هو بلدة قم، و ستدفن فیها امرأة من أولادی تسمی فاطمة، فمن زارها و جبت له الجنة. قال الراوی : و کان هذا الکلام منه علیه السلام قبل أن یولد الکاظم علیه السلام.
3ـ بحارالأنوار جلد 57 ص 228 ح 59 ب 36
أقول و روی القاضی نور الله التستری قدس الله روحه فی کتاب مجالس المؤمنین عن الصادق علیه السلام أنه قال إن لله حرما و هو مکة‌ ألا إن لرسول الله حرما و هو المدینة‌ أن إن لأمیرالمؤمنین حرما و هو الکوفة‌ ألا و إن قم الکوفة الصغیرة‌ ألا إن للجنة ثمانیة أبواب ثلاثة‌ منها إلی قم تقبض فیها امرأة من ولدی اسمها فاطمة‌ بنت موسی و تدخل بشفاعتها شیعتی الجنة بأجمعهم.

التحقیق:

مصدر اصلی نقل این روایت کتاب تاریخ قم می باشد که علامه مجلسی در مورد آن می فرماید:
و تاریخ بلدة قم کتاب معتبره، لکن لم متیسر لنا أصل الکتاب و إنما وصل إلینا ترجمته.
محدث نوری هم در مورد این کتاب می گوید:
إنی رایت نسخة من هذا التاریخ بالفارسیة فی بلدة قم و هو کتاب کبیر جید، کثیر الفرائد فی مجلدات
من نسخه ای فارسی از این کتاب را در قم یافتم کتاب بزرگ خوبی است که گوهرهای زیادی دارد.
امام کاظم علیه السلام:
فداها أبوها.
در جریان مشاهده پاسخ حضرت معصومه به سؤالات اصحاب فرمودند: پدر فدای او باد.
کشف اللئالی صالح بن عرندس طبق نقل کتاب کریمه اهل بیت ص 64 ـ 63
امام رضا علیه السلام:
1- هرکس نتواند به زیارت من بیاید، برادرم را در ری یا خواهرم را در قمزیارت کند که ثواب زیارت مرا در می‌یابد.
3 - من زارها فله الجنة
سعد بن سعد می گوید: از امام رضا علیه السلام در مورد فاطمه معصومه سلام اله علیها سوال کردم فرمود: هر کس او را زیارت کند بهشت بهای اوست.

تحقیقی پیرامون این حدیث:

1 ـ کامل الزیارات ـ‌ جعفر بن محمد بن قولویه ص 537 ب 106 ح 1:
حدثنی علی بن الحسین بن موسی بن بابویه، عن علی بن ابراهیم بن هاشم، عن أبیه، عن سعد بن سعد، عن ابی الحسن الرضا علیه السلام، قال:‌سألته عن زیارة فاطمة بنت موسی علیه السلام قال: من زارها فله الجنة.
2 ـ عیون أخبار الرضا علیه السلام ـ الشیخ الصدوق ـ‌ ج 1 ص 299 ب 67 ح 1:
حدثنا أبی و محمد بن موسی بن المتوکل رضی الله عنه، قالا: حدثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن سعد قال: سألت أبی الحسن الرضا علیه السلام عن زیارة فاطمة بنت موسی بن جعفر علیه السلام، فقال: من زارها فله الجنة.
3ـ ثواب الأعمال ـ الشیخ الصدوق ص 98 باب ثواب من زار قبر فاطمة بنت موسی بن جعفر علیه السلام بقم أبی (ره) قال حدثنا علی بن إبراهیم عن أبیه عن سعد بن سعید عن أبی الحسن الرضا علیه السلام قال: سألته عن قبر فاطمة‌ بنت موسی بن جعفر علیه السلام فقال: من زارها فله الجنة.
4ـ وسائل الشیعة ـ الحر العاملی ج 14 ص 574 ب 94 ح 19850
محمد بن علی بن الحسین فی (ثواب الاعمال)‌و (عیون الاخبار) عن أبیه و محمد بن موسی بن المتوکل، عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن سعد بن سعد قال: سألت أباالحسن الرضا علیه السلام عن زیارة فاطمة بنت موسی بن جعفر علیه السلام بقم فقال من زارها فله الجنة.
جعفر بن محمد بن قولویه فی (المزار) عن علی بن الحسین بن موسی ابن بابویه، عن علی بن إبراهیم مثله.

نتیجه:

این روایت بنا بر اقوا صحیح می باشد بخاطر ابراهیم بن هاشم
امام جواد علیه السلام:
1- من زار قبر عمتى بقم فله الجنة
کسى که عمه ام را در قم زیارت کند پاداش او بهشت است
بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏48، ص: 317 ؛ الوسائل 10/ 452 ثواب الاعمال/ 124 البحار 102/ 265 ؛ کامل الزیارات ص 324
تحقیقی پیرامون این حدیث:
1ـ کامل الزیارات ـ جعفر ب محمد بن قولویه ص 536 ب 106 ح 2
حدثنی ابی و اخی والجماعة، عن احمد بن ادریس و غیره، عن العمرکی بن علی البوفکی، عمن ذکره، عن ابن الرضا علیه السلام، قال : من زار قبر عمتی بقم فله الجنة.
و عنه البحار 102 : 265
2ـ وسائل الشیعة ـ الحر العاملی ج 14 ص 576 ح 19851
و عن أبیه و أخیه علی مشایخه عن أحمد بن إدریس و غیره، عن العمرکی عن رجل، عن رضا علیه السلام قال: من زار قبر عمتی بقم فله الجنة.

نتیجه:

این روایت هرچند مرسل می باشد ولی بنا بر صحت تمام راویان اسانید کتاب کامل الزیارات این روایت هم صحیح خواهد بود چنانکه بیشتر علما این قاعده را پذیرفته اند.
د) چه احادیثی از حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نقل شده است:

1- حدیث غدیر:

حدثتنی فَاطِمَةُ وَ زَیْنَبُ وَ أمَّ کُلْثُوم بَنَاتُ مُوسَى بْن ِ جَعْفَر قُلْنَ:... عَنْ فَاطِمَةَ بِنْت ِرَسُول ِاللّه ِصَلَّى اللّه عَلَیْه ِوَ آله و سَلَّمَ وَ رَضِىَ عَنْهَا قَالَتْ : «أنَسِیتُمْ قَوْلَ رَسُول ِاللّه ِصِلَّى اللّهُ عَلَیْه ِوَ سَلَّم یَوْمَ غَد ِ یر ِخُمٍّ، مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوُلاهُ
از حضرت زهرا سلام الله علیها نقل می کنند که فرمود: آیا فرمایش رسول خدا(ص) را در روز غدیر خمفراموش کرده‌اید که فرمود: هر کس من مولاى اویم، على مولاى اوست.
الغدیر , ج1, ص 196؛عوالم العلوم، ج ٢١، ص ٣۵٣ به نقل از اسنى المطالب ص ۴٩ تا ص ۵١.

2- حدیث منزلت :

حدثتنی فَاطِمَةُ وَ زَیْنَبُ وَ أمَّ کُلْثُوم بَنَاتُ مُوسَى بْن ِ جَعْفَر قُلْنَ:... عَنْ فَاطِمَةَ بِنْت ِرَسُول ِاللّه ِصَلَّى اللّه عَلَیْه ِوَ آله و سَلَّمَ وَ رَضِىَ عَنْهَا قَالَتْ : «أنَسِیتُمْقَوْلُهُ صَلَّى اللّهُ عَلَیْه ِوَ آله و سَلَّمَ ،أنْتَ مِنِّى بِمَنْز ِلَة ِهَارُونَ مِنْ مُوسى؟
از حضرت زهرا سلام الله علیها نقل می کنند که فرمود: آیا فرمایش رسول خدا(ص) را در روز غدیر خمفراموش کرده‌اید که فرمود:تو براى من همانند هارون براى موسى هستى.
الغدیر , ج1, ص 196؛عوالم العلوم، ج ٢١، ص ٣۵٣ به نقل از اسنى المطالب ص ۴٩ تا ص ۵١.
3- حب آل محمد (ص) ((روایت فواطم علیهن السلام))
عَنْ فَاطِمَةُ بِنْتَ موسَى بْن جَعْفَر (ع)... عَنْ فَاطِمَةَ بِنْت ِرَسُول ِاللّهِ صَلَّى اللّه عَلَیْه ِوَ آلِهِ وِ سَلَّمَ ، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللّه ِصَلَّى اللّه ِعَلَیْه ِوَ آلِه ِوَ سَلَّمَ : «ألا مَنْ ماتَ عَلى حُبِّ آل ِمُحَمَّد ماتَ شَهِیداً.»
فاطمه معصومه(س)، روایتى نقل مى کند که سلسله سندش به حضرت فاطمه زهرا(س)مى رسد؛ آن حضرت مى فرماید: حضرت رسول اکرم (ص) فرمود: «آگاه باشید! هرکس با محبّت آل محمّد بمیرد شهید از دنیا رفته است.
آثار الحجه , محمّد را زی , ص 9 , به نقل از اللؤلؤه الثمینه , ص 217 ؛ عوالم ح 3 ج 21 ص 354
4- مقام و منزلت امام علی (ع) و شیعیان آن حضرت :
فاطمه معصومه (ع) از فاطمه زهراء (ع) نقل می کند که پیامبر خدا (ص)فرمود : " در شب معراج ، داخل بهشت شدم ، آنجا قصری دیدم از دُرّ میان خالی ، که دارای دری بود آراسته به دُرّ و یاقوت و بر آن در پرده ای آویخته بود ؛ من سرم را بلند کردم ، دیدم بر آن نوشته شده است :
لااِلهَ اِلّا الله ، مُحَمَّد رَسُولُ الله ، عَلِیٌّ وَلِیُّ الْقَوْمِ
خدایی جز خدای یکتا نیست ؛ محمّد فرستاده خدا است ؛ علیّ ولیّ ( و رهبر) مردم است .
و بر پرده نوشته بود :
بَخٍّ ، بَخٍّ ، مَنْ مِثْلُ شیعَهِ عَلِیٍّ ؟
بَه بَه ، کیست مانند شیعه علی (ع) ؟
داخل آن قصر شدم ، درآنجا قصری از عقیق سرخ میان خالی دیدم که دری داشت از نقره که به زبر جد سبز مزیّن بود و بر آن در نیز پرده ای آویخته بود ، به بالا نگاه کردم ، دیدم بر آن در نوشته شده:
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ ، عَلِیٌّ وَصِیُّ الْمُصْطَفی
محمّد رسول خداست ، علی جانشین " محمّد" مصطفی است.
و بر پرده نوشته شده بود :
بَشِّرْشیعَةَ عَلِیٍّ بِطیبِ الْمَو ْلِدِ...
بشارت بده شیعیان علی را به (حلال زادگی)...
داخل آن قصر شدم ، قصری از زبر جد سبز میان خالی دیدم که بهتر از آن ندیده بودم ؛ این قصر دری داشت از یاقوت سرخ که آراسته به لؤلؤ بود و بر آن در پرده ای آویخته بود ؛ سرم را بلند کردم ، دیدم بر پرده نوشته شده :
شیعَةُ عَلِیٍَ هُمُ الْفائِزونَ
تنها شیعیان علی رستگارند.
گفتم : ای جبرئیل این قصر برای کیست ؟ گفت : برای پسر عمو و جانشین تو علی بن ابی طالب است و همه مردم در روز قیامت عریان و پابرهنه محشور می شوند مگر شیعیان علیّ.
بحارالأنوار ج 77، 76 ، 68 ؛ مسند فاطمه الزهراء شیخ عزیز الله الطاطری ص 519 ـ 518 ؛ عوالم ج 21 ص 325 ح 1 ؛ ینابیع المودة ص 257 ؛ مسند فاطمه زهراء سید حسین شیخ الاسلامی ج 1 ص 294 ـ 293 ؛ فوائد الرضویة ص 61 ـ 60 ؛ سفینة‌ البحار ج 1 ص 729 ؛ اعلام النساء المؤمنات ص 587 ؛ عن کتاب المسلسلات ص 108
ه) چه کسی نام ایشان را معصومه نهاده است؟
مرحوم علامه مجلسی در این مورد می گوید:
هی المعروفة الیوم بالمعصومةدر این ایام به این لقب معروف شده اند
اما بر اساس مطالعات انجام شده هیچ یک از القابی که به ایشان نسبت داده شده است از یکی از ائمه معصومین علیهم السلام نقل نشده است و در کلمات متاخرین لقب «معصومه»برای آن حضرت اشاره نشده است.
اما بدون شک آن حضرت معصوم بوده و استعمال این لقب برای ایشان با توجه به عظمت شأن شان و روایاتی که از ائمه معصومین علیهم السلام بخصوص امام رضا علیه السلام و پدر بزرگوارشان امام کاظم علیه السلام نقل شده اشکالی ندارد .
و) چه کسی ایشان را دفن کرد؟
پس از وفات حضرت معصومه (علیه السلام )جنازه ی مطهر را غسل داده و کفن کردند .... بین آل سعد اختلاف شد که ؛ چه کسی جنازه آن حضرت (علیه السلام ) را در آن سرداب به خاک بسپارد !؟سرانجام اتفاق کردند که سیدی پرهیزکار و پیرمردی پارسا که به نام "قادر " معروف بود وارد سرداب شود و آن گوهر پاک را دفن نماید وقتی به نزدیکی پیرمرد رفتند ناگاه از جانب صحرا دو نفر نقابدار پیدا شدند و بر پیکر آن حضرت نماز خواندند سپس داخل سرداب شده و جنازه را دفن کردند ،انگاه بیرون آمده و رفتند و کسی نفهمید که آنها چه کسی بودند.
برخی احتمال داده اند که آن نفابداران حضرت رضا و امام جواد علیهما السلام ) بوده اند که نشان از شان و مقام بالای ان حضرت می باشد ......
بحار الانوار،‌ج60
ز) چه کسانی از ذریه اهل بیت علیهم السلام در حرم حضرت معصومه دفن شده اند؟
طبق نقلمرحوم حسن قمى(385 ه ق) در تاریخ قم بیست تن از امام‏زادگان در این حرم به خاک سپرده شدند قبر بانوان از این گروه، در داخل روضه معصومه(س) و مردها در خارج آن واقع شده است.
اسامى بانوان مدفون در داخل روضه حضرت معصومه به این صورت است:

1- زینب

این بزرگوار را برخى دختر امام جواد(ع) دانسته‏اند. او بعد از وفات حضرت معصومه(س) به قم آمد و گنبدى برمزارش ساخت. از احوالات و زندگى دختر بزرگوار امام جواد اطلاعى چندان در دست نیست. علامه حسن بن‏مطهر حلى در «المستجاد» و علامه طبرسى در «تاج الموالید» موقع شمردن دختران امام جواد(ع) نامى از وى به میان نیاورده‏اند. اما حسن قمى در تاریخ قم که قدیمى‏ترین کتاب در باره قم مى‏باشد به ورود، ساختن گنبد، وفات و دفن وى اشاره نموده است.

2- ام محمد

در تاریخ قم از وى به عنوان دختر امام جواد نام برده شده است مرحوم سید محسن امین در کتاب شریف اعیان الشیعه، در ترجمه اسحاق بن‏جعفر بن‏محمد(ع)، حکایتى از وى نقل کرده که کمال فضل و دانش او را نمایان مى‏سازد بنا بر نقل حسن قمى وى در حرم مطهر فاطمه معصومه(س) دفن شده است.

3- میمونه

این بانوى محترمه دختر امام کاظم(ع) است. در کتاب المجدى، ارشاد مفید، و المستجاد علامه حلى نامش را در میان دختران امام کاظم(ع) ثبت کرده‏اند. ولی حسن قمى از میمونه و دو خواهر دیگرش (زینب و ام‏محمد) به عنوان دختران امام جواد(ع) نام برده است. و از آنجایى که چنین نامهایى در میان دختران امام جواد وجود ندارد سخن وى تضعیف مى‏شود.

4- میمونه

او، دختر موسى المبرقع بن‏على بن‏موسى بن‏جعفر است، او از زنان عفیف و پرهیزکار بود. از اموال برادرش محمد، نیمى به ارث به او رسید و بنا بر وصیتش بعد از وفات در بیرون بقعه حضرت معصومه(س) دفن شد. و بر مزارش گنبدى مانند گنبد اول ساختند. بقعه متعلق به قبروى در طرف شرق رودخانه و متصل به گنبد حضرت معصومه(س) است.
حادثه‏اى که در سالهاى نه چندان دور اتفاق افتاد وجود قبر وى در حرم مطهر را مسلم ساخت از مرحوم آیت‏الله حاج‏آقا حسین مجتهد (جد پدرى حرم‏پناهى‏ها و جد مادرى اشراقیها که آرامگاهش به صورت مرتفع در صحن نو مقابل قبر مرحوم آیت‏الله شهید شیخ فضل‏الله نورى بوده است) چنین نقل مى‏شود که هنگام فرش کردن حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) با سنگهاى مرمر ناگاه روزنه‏اى به سرداب (در قسمت پایین ضریح حضرت) پیدا شد; دو بانوى صالحه داخل شده متوجه شدند که قبر مطهر حضرت معصومه(س) آنجا نیست، بلکه آن سرداب در پایین حرم مطهر واقع شده، در آن محوطه سه پیکر مطهر و تازه دیدند که گویى همان روز روح از بدنشان خارج شده بود. چنین احتمال داده مى‏شود که یکى از آنان میمونه و دو نفر دیگر که سیاه چهره بوده‏اند دو تن از کنیزان وى باشند.

5- ام اسحاق

او از بانوان ممتاز شیعه شمرده مى‏شود، ام اسحاق نزد محمدبن موسى‏بن محمدبن على بن‏موسى الرضا(ع) به خدمت اشتغال داشت. محمد بن‏موسى از نخستین کسانى است که از کوفه به جوار حضرت معصومه(س) مهاجرت کرد. او که از سادات رضوى بود در سال‏256ق در قم ساکن شد و در سال‏296 نیز وفات یافت. در فضیلت و عظمت ام اسحاق همین بس که بعد از وفات در کنار حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد. تاریخ قم (حسن قمى) آرامگاه او را متصل به قبر ام‏حبیب و در کنار قبر حضرت فاطمه معصومه(س) مى‏داند.

6- ام حبیب

وى را مادر ام‏کلثوم، دختر محمد، دانسته‏اند. او خدمتگزار ابوعلى محمد اعرج بن‏احمد بن‏موسى بود. و بعد از وفات میمونه چشم از جهان فرو بست. محل دفن ام‏حبیب را بقعه حضرت معصومه(س) نگاشته‏اند.

7- ام قاسم

او دختر على کوکبى است و بعد از میمونه و ام‏حبیب وفات یافت. محل دفن وى بقعه دوم در حرم مطهر حضرت معصومه(س) مى‏باشد.

8- ام احمد

دختر موسى مبرقع است که بعد از وفات در جوار حرم حضرت معصومه(س) مدفون شد. برخى معتقد هستند وى همان ام‏محمد است.

9- بریهه

دختر موسی بن امام جواد(ع).
طبق نوشته مؤلف تاریخ قم، قبه اول بر فراز قبر مطهره حضرت معصومه(ع) و قبور ام محمد و ام اسحاق قرار داشت و قبه دوم بر فراز قبر ام حبیب، ام قاسم و میمونهخواهر حضرت معصومه(ع) قرار گرفته بود.
اما نظر مرحوم علامه نسابه عباس فیض در کتاب گنجینه آثار قمخلاف این قول است وی قائل است که درقبه اول1ـ فاطمه معصومه(ع). 2ـ میمونه خواهر حضرت معصومه(ع). 3ـ ام محمد بنت موسی بن امام جواد(ع). 4ـ ام اسحق جاریه محمد بن موسی المبرقع بن امام جواد(ع).
اما اینکه مرحوم عباس فیض دراین قبه، میمونه دختر امام موسی کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) را مدفونه می داند نظر به فرمایش مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب"منتهی الآمالو همچنین نقل از کتاب انوار المششعین و او هم از صاحب کتاب بدایع الانوار نقل می کند که او هم از کتاب"انساب مجدی" که یکی از کتابهای معتبر در علم انساب است، می نویسد که میمونه دختر حضرت امام موسی کاظم(ع) و خواهر حضرت فاطمه معصومه(ع) همراه و همسفر خواهر خود بوده و یکجا بقم آمده اند.
منتهی الآمال جلد دوم صفحه 432.
گنجینه آثار قم جلد اول صفحه 393 انجم فروزان صفحه 62.
همچنین مرحوم علامه فیض اضافه می نماید که محتمل است، ام حبیب بنت احمد بن موسی بن امام جواد(ع) در جوار فاطمه معصومه(ع) مدفون باشد چنانچه در انوار المشعشین هم مدفن او را یا در مقبره بابلان و یا در مشهد محمد بن موسی المبرقع دانسته است چنانکه ما در اول این سطور به نقل از تاریخ قم نوشته ایم که ام حبیب در قبه دوم مدفون بوده است.
قبه دوم1ـ میمونه بنت موسی بن امام جواد(ع).2ـ ام حبیب جاریه محمد ابومحمد الاعرج بن احمد بن موسی بن امام جواد(ع). 3ـ ام قاسم دختر علی کوکبی. 4ـ زینب بنت امام جواد(ع).
قبه سوم1ـ بریهه دختر موسی بن امام جواد(ع). 2ـ ام حبیب دختر احمد بن موسی بن امام جواد(ع). 3ـ میمونه بنت .
سادات و امامزادگان دیگری تا سال تالیف تاریخ قم"378 هـ .ق" در مقبره بابلان دفن شده اند که نام و نسبشان در آن تاریخ ثبت و ضبط شده است ما هم اسامی آن سادات جلیل را ذکر می نمائیم که اسامی آن امامزادگان عبارتند از:
1ـ سید ابوالحسن حسین بن الحسین بن جعفر بن محمد بن اسماعیل بن امام جعفر الصادق(ع).
2ـ حمزه بن احمد الرخ بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام زین العابدین(ع).
3ـ قبر فرزندش ابوجعفر محمد بن حمزه.
4ـ قبر فرزند دیگرش ابوالقاسم علی بن محمد بن حمزه.
5ـ علی بن حمزه برادر محمد بن حمزه.
6ـ ابوعلی احمد الخطیب الشجری ابن علی بن محمد بن عمر الشجری ابن علی بن عمر الاشرف ابن امام زین العابدین(ع).
7ـ قبر پسر او ابوجعفر محمد بن احمد الخطیب.
8- قبر پسر دیگرش ابومحمد حسن بن احمد الخطیب.
9ـ و فرزند ابومحمد حسن، بنام ابوعلی احمد بن حسن.
این سادات جلیل که اسامیشان ذکرگردید در اطراف روضه فاطمه‌ معصومه(ع)بخاک سپرده شدند و دارای چندین قبه جداگانه بوده اند که جزء بیوتات آستانه مبارکه در آمده و هیچ اثری از قبور آن بزرگان نمایان نمی باشد.
و اما دو کنیز سیاه که در آن بقعه شریفه مدفونند عبارتند از:

1ـ ام اسحاق:

کنیز محمد بن موسی مبرقع. (محمد پسر مبرقع به سال 296 هـ .ق در قم وفات کرده قبر شریفش در خیابان آذر زیارتگاه خاص و عام است و فرزندی از او بجا نمانده است.
ریحانه الادب جلد 8 صفحه 287. عمده الطالب صفحه 201. جدی فروزان صفحه 64.

2ـ ام حبیب:

کنیز ابوعلی محمد بن احمد. (ابوعلی از تبار امام هشتم و از سادات جلیل القدر است، که روز یکشنبه سوم ربیع الاول 315 هـ .ق در قم درگذشته و درکنار محمد بن موسی مبرقع دفن شده است.
تاریخ قم صفحه 218.
صاحب تاریخ قم تصریح نموده این دو کنیز در حرم مطهر حضرت معصومه(ع) و در بقعه مجاور و ملاصق بقعه آنحضرت دفن شده اند. و درعظمت این سه بانوی بزرگوار همین بس که پس از 11 قرن بدن مبارکشان هیچ تغییر نکرده است.
تاریخ قم صفحه 214.
موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر عج